Zvicra është një lider botëror në robotikë dhe inteligjencë artificiale (AI), fusha ku zbulimet mund të përdoren për qëllime civile dhe ushtarake. Ato janë gjithashtu fusha të cilave u mungon rregullimi ndërkombëtar. Për më tepër, bisedimet ndërkombëtare në Gjenevë janë në prag të një kolapsi.
Në mars 2020, qeveria libiane përdori një katërkopter Kargu-2 në luftën civile, sipas një raporti të Kombeve të Bashkuara. Ky dron “gjuajti” një objektiv njerëzor pa u udhëzuar për ta bërë këtë. Ishte hera e parë në histori që një armë vdekjeprurëse autonome – e njohur gjithashtu si një robot vrasës – ishte vendosur.
Këto sisteme armësh, të zhvilluara duke përdorur robotikë dhe inteligjencë artificiale, nuk kërkojnë operacion njerëzor. Dronët autonome, për shembull, janë programuar për t’iu afruar një pozicioni specifik, për të zgjedhur një objekt dhe për të vrarë objektivin pa asnjë kontakt me një njeri kontrollues. Siç tregon incidenti në Libi, robotët vrasës gjithashtu mund të veprojnë në mënyrë të pavarur. Ndryshe nga armët e shkatërrimit në masë, nuk ka traktate apo regjime specifike që dënojnë ose ndalojnë këto armë dhe teknologji ndërkombëtarisht.
Opinionet ndryshojnë nëse kjo duhet parë si një lëshim. Në përgjigje të një pyetjeje nga SWI swissinfo.ch, Ministria e Jashtme zvicerane shkroi se e drejta ndërkombëtare humanitare zbatohet për të gjitha armët dhe teknologjitë, duke përfshirë ato të reja si sistemet autonome të armëve. “Pra, nuk ka vakum për përdorimin e robotikës, inteligjencës artificiale dhe teknologjive të tjera dixhitale në konfliktet e armatosura,” tha ai.
Jo të gjithë në komunitetin ndërkombëtar janë dakord. “Disa shtete mendojnë se legjislacioni ekzistues është i pamjaftueshëm,” tha Laura Bruun, një eksperte për teknologjitë e reja ushtarake dhe të sigurisë në Institutin Ndërkombëtar të Kërkimit të Paqes në Stokholm. Ndërsa ligji ndërkombëtar humanitar mbulon të gjitha llojet e armëve, përdorimi i teknologjive ushtarake të kontrolluara nga AI nuk është i rregulluar në mënyrë eksplicite, tha ajo. “Kjo krijon një vakum normativ, në varësi të mënyrës sesi interpretohet ligji.”
Rregullat e BE-së ose UNESCO-s për përdorimin etik të AI i referohen aplikacioneve civile, jo atyre ushtarake, tha Bruun. Ndërsa teknologjitë e reja si inteligjenca artificiale përparojnë, bëhet gjithnjë e më e vështirë të bëhet dallimi midis potencialit civil dhe atij ushtarak të një zhvillimi. Fakti që këto teknologji janë shumë të lehta për t’u shpërndarë – softueri i AI mund edhe të shpërndahet përmes emailit ose me burim të hapur – i ndërlikon procedurat rregullatore dhe monitoruese.
“Sigurisht, e drejta ndërkombëtare humanitare zbatohet për përdorimin e armëve të tilla, por nevojiten rregullore ndërkombëtare që marrin parasysh lloje të reja të teknologjisë,” tha Elisabeth Hoffberger-Pippan, një studiuese e sigurisë dhe eksperte e së drejtës ndërkombëtare në Institutin Gjerman për Ndërkombëtar dhe Çështjet e sigurisë në Berlin.
OKB-ja ka negociuar për ndalimin e sistemeve autonome të armëve në Gjenevë që nga viti 2017. Zvicra i mbështet në parim këto negociata, sepse edhe pse refuzon një ndalim të plotë, është në favor të rregulloreve, kontrolleve dhe kufizimeve. Vitin e kaluar, misioni zviceran në OKB formuloi një propozim Lidhje të jashtme për të rregulluar armët autonome vdekjeprurëse, duke iu bashkuar grupit të vendeve që kërkojnë masa ligjërisht të detyrueshme.
Por nuk ka pasur përparim, pasi Rusia refuzon pothuajse çdo propozim për rregullim. Rusia madje bojkotoi raundin më të fundit të negociatave në mars për shkak të luftës së vazhdueshme në Ukrainë. Por Izraeli, SHBA, Turqia, Britania e Madhe dhe Koreja e Jugut kundërshtojnë gjithashtu çdo rregullore detyruese të sistemeve autonome të armëve, pasi ata besojnë se e drejta ndërkombëtare humanitare ofron një kornizë adekuate për një qasje të përgjegjshme ndaj këtyre armëve./almakos.ch/
